Een of meerdere microbiota?

Darmmicrobiota bevindt zich voornamelijk in de dunne en de dikke darm, omdat de maagwand door het maagzuur bijna steriel is. De microbiota leeft verspreid tussen het lumen van het spijsverteringskanaal en de beschermende biofilm die zich door het darmslijm vormt op de binnenband (het darmepitheel)².

Het geheel van de bacteriën van de darmmicrobiota vormt een aanzienlijke biomassa die op 2 kilo wordt geschat voor een man van 70 kilo. Er zijn een duizendtal soorten darmbacteriën in kaart gebracht, waarvan elk individu er minstens 170 herbergt. 1/3 van de bacteriën is gemeen aan alle individuen terwijl 2/3 afhankelijk is van elk individu.

De darmmicrobiota volgt gedurende het hele leven een rijpingscyclus, die begint bij de geboorte. Tijdens de eerste levensweek van een zuigeling wordt het spijsverteringskanaal namelijk gekoloniseerd door een eerste groep bacteriën via menselijk contact, voornamelijk van de moeder, en via de omgeving. De darmmicrobiota neemt vervolgens complexere vormen aan met name vanaf het moment dat de zuigeling diverse soorten voedsel inneemt, en niet langer meer uitsluitend een melkdieet volgt. De darmmicrobiota bereikt zijn volledige rijpheid rond de leeftijd van 2 tot 3 jaar.

De samenstelling van de darmmicrobiota kan worden beïnvloed door verschillende factoren:

• De manier van bevallen 
• Borstvoeding 
• Genetische factoren 
• Het milieu 
• Levenshygiëne (tabak, alcohol, stress enz.)
• Voeding 
• De leeftijd: de microbiota ontwikkelt zich verder tijdens de kindertijd tot aan een leeftijd van 3 tot 4 jaar, op volwassen leeftijd en bij het ouder worden.

De vaginale microbiota bestaat hoofdzakelijk uit lactobacillen (95%) en in mindere mate uit andere bacteriën zoals Gardnerella vaginalis, Atopobium vaginae en Prevotella spp en uit schimmels zoals Candida albicans. 

Deze microbiota is bij een gezonde vrouw weinig gediversifieerd en dynamisch, d.w.z. dat het met de tijd verandert afhankelijk van endogene factoren (bijvoorbeeld de menstruatiecyclus) of van exogene factoren (seks, antibiotica enz.) en heeft een grote weerbaarheid.

Gedurende het hele leven van een vrouw, ontwikkelt de vaginale microbiota zich. Vooral tijdens de pubertijd gedurende de menstruatiecyclussen, bij zwangerschap en tijdens de menopauze. Dit omdat de vaginale flora afhankelijk is van de hormonale invloed van oestrogenen.

De huidmicrobiota is het geheel van micro-organismen dat op de huid leeft. De huidmicrobiota ontwikkelt zich in de loop der jaren naarmate men ouder wordt. Het is de derde voornaamste microbiota na die van de mondholte en het spijsverteringskanaal¹. Studies erover zijn recenter dan die van de darmmicrobiota waarvan het zich onderscheidt door een lagere dichtheid en diversiteit maar met een hoger gehalte van schimmels en virussen.

Huidmicrobiota draagt bij tot de barrièrefunctie van de huid, die het beschermt tegen agressies van buitenaf.

In tegenstelling tot darmmicrobiota ontwikkelt de huidmicrobiota zich in de loop der jaren tot aan de volwassen leeftijd. Met name de puberteit is een belangrijk moment. Variabelen zoals leeftijd, geslacht, immuunsysteem, pH, temperatuur of vochtigheid wijzigen de samenstelling van de huidmicrobiota.

De mond die de ingang van het spijsverteringssysteem is bevat de meest complexe microbiota van het lichaam¹. Deze microbiota varieert afhankelijk van de omgeving, de mondhygiëne, de kwaliteit en kwantiteit van het speeksel, de voeding en leeftijd van het individu.

Mondmicrobiota wordt voornamelijk beïnvloed door de manier van bevallen en de voeding en ontwikkelt zich met behulp van verschillende bronnen, met name van de moeder, en ondergaat de eerste levensjaren een dynamische verandering voordat het zich stabiliseert. De eerste bacteriën die de mondholte koloniseren zijn facultatieve anaerobe bacteriën zoals StreptococcusG en ActinomycesG, waarbij zich later andere strikte anaerobe bacteriën voegen zoals VeillonellaeG en phylum Fusobacteria. De mondmicrobiota ontwikkelt zich voortdurend tot dat de eerste definitieve tanden verschijnen.

Mondmicrobiota heeft vele andere gunstige effecten op de gast en dragen met name bij aan de ontwikkeling van het lokale immuunsysteem. In geval van een verstoord evenwicht draagt het ook bij aan de ontwikkeling van pathologieën, lokaal of op een andere plek in het lichaam.

Elke microbiota kan worden getroffen door een staat van dysbiose. Dit kan verschillende functies van het lichaam beïnvloeden, waaronder de spijsvertering, de stofwisseling, het immuunsysteem en de neurologische functies.

Het belang van prebiotica voor microbiota en een goede gezondheid

Voor het behoud van een evenwichtige microbiota is een goede evenwichtige voeding essentieel. Het is bijzonder interessant om de voorkeur te geven aan bepaalde voedingsmiddelen zoals prebiotica. Prebiotica zijn namelijk voornamelijk aanwezig in vezelrijke voeding, waarvan de stoffen bacteriën in staat stellen zich te voeden en te vermenigvuldigen.  

Vezels zijn bijvoorbeeld aanwezig als inuline in chicoreiwortels maar ook in bananen, artisjokken, aardperen, knoflook en ui. Andere vezelbronnen zijn gekookte peulvruchten (12 tot 17 gram per portie van 250 gram), tarwezemelen (12 gram per portie van 30 gram) en haverzemelen (7 gram per portie van 30 gram).

Ongeacht hun chemische samenstelling (inuline, FOS, mengsel) stimuleren alle fructanen de selectieve groei van specifieke darmbacteriën die de gezondheid bevorderen, voornamelijk bifidobacteriën, maar ook bepaalde stammen van lactobacillen.

Er is steeds meer belangstelling voor vezels die de proliferatie van andere soorten bacteriën kunnen verhogen zoals Eubacterium, Faecalibactrium en Roseburia³. De fermentatie van niet verteerbare vezels door bacteriën, zoals bifidobacteriën en Roseburia, verhoogt de productie van vetzuren met een korte keten, zoals butyraat, propionaat en lactaat. Butyraat is de voornaamste energiebron in epitheelcellen.

In bepaalde situaties wordt de microbiota gesteund door middel van specifieke voeding, inclusief het schrappen van bepaalde voedingsmiddelen met een progressieve re-integratie ervan naarmate het ongemak verdwijnt. 

Onder deze verschillende diëten is er bijvoorbeeld het zogenaamde spaardieetmodel, dat de inname vermindert van voedingsmiddelen die minder goed worden verdragen door de darmen, met name FODMAP's.

FODMAP's zijn kleine suikers die door enzymen worden verteerd en die door speeksel, de alvleesklier en de dunne darm worden afgescheiden. Wanneer de spijsvertering ontoereikend is, nemen de bacteriën van de dikke darm het werk over door alle overtollige suikers te fermenteren, wat een opgeblazen gevoel, winderigheid, buikklachten en spijsverteringsproblemen veroorzaakt.

De meeste FODMAP's (behalve polyolen) zijn rijk aan prebiotica. Dit zijn stoffen waarmee probiotische bacteriën zich voeden en die zeer gewaardeerd worden door de darmflora.

Dit soort dieet wordt gevolgd op advies van een gezondheidszorger Na een behandeling van één tot enkele maanden en afhankelijk van de tolerantie, zullen de FODMAP's geleidelijk opnieuw worden geïntroduceerd.

De term probiotica is afgeleid van de twee Griekse woorden προ en βιος, die "voor het leven" betekenen. De term werd voor het eerst geïntroduceerd in 1965 door Lilly & Stillwell om van micro-organismen afgeleide factoren aan te duiden die de groei van andere micro-organismen stimuleren. In 1989 benadrukte Fuller de microbiële aard van probiotica en kwam met het idee dat zij een positief effect op de gastheer hadden door het intestinaal evenwicht te verbeteren. Tegenwoordig definieert de Wereldgezondheidsorganisatie probiotica als "levende micro-organismen die, wanneer zij in voldoende hoeveelheden worden ingenomen, een weldadig effect op de gezondheid van de gastheer hebben.

Zij kunnen van nature aanwezig zijn in bepaalde voedingsmiddelen of voedingssupplementen of eraan worden toegevoegd. De meest gedocumenteerde probiotica zijn melkzuurbacteriën (lactobacillen, streptokokken en lactococcen) en bifidobacteriën.

Een organisme wordt als potentieel probiotisch beschouwd, als het bepaalde kenmerken bezit: aangetoonde eigenschappen, vermogen tot celadhesie en levensvatbaarheid en stabiliteit.

1. Morris J, et al. Chapter 26 : Bacteria and Archea In Biology: How Life Works. Ed WH Freeman and company, New York, 2013; Fig26.23.
2. Lif Holgerson, et al. Maturation of Oral Microbiota in Children with or without Dental Caries. PLoS One. 2015;10:e0128534.
3. Roberfroid, M. B. Health benefits of non-digestible oligosaccharides. Adv. Exp. Med. Biol 427, 211–219 (1997).
4. Lilly DM & Stillwell RH. Probiotics: growth-promoting factors produced by microorganisms. Science 147 (1965).
5. Health and nutritional porperties of probiotics in food including powder milk with live active lactic acid bacteria. Report of joint FAO/WHO Expert Consultation on evaluation and health and nutritional properties of probiotics in food including powder milk with live lactic acid bacteria. Cordaba, Argentina, 1-4 october 2001. FAO; OMS, 2001.